Keuzebegeleiding gaat verder dan pensioenkeuzes – pak het gezamenlijk op!

Met een prijzig nieuw energiecontract en steeds duurdere boodschappen, wordt het voor een groot deel van de Nederlanders steeds lastiger om het huishoudboekje rond te krijgen. Keuzes die wat financiële armslag geven, zijn dan ook van harte welkom. De keuze voor een hoog-laag-pensioen of – vanaf juli 2023 – bedrag ineens, kan tijdelijk wat financiële ruimte bieden. De keerzijde is dat het pensioen dan later daalt. Bovendien kan het extra inkomen direct nadelige gevolgen hebben voor de inkomstenbelasting en toeslagen. Goede keuzebegeleiding bij dit soort financiële beslissingen is dan ook bittere noodzaak. De vraag is wie er zorgt voor keuzebegeleiding bij deze financiële beslissingen die verder gaan dan alleen pensioen?

Mensen overzien meestal niet dat als ze een bedrag krijgen van hun pensioenuitvoerder dit effect kan hebben op de hoogte van andere bedragen die ze krijgen (die losstaan van hun pensioeninkomen). Dit effect merken ze meestal pas op een later moment. Bijvoorbeeld als ze achteraf toeslagen moeten terugbetalen. Een ander voorbeeld is als mensen hun pensioen eerder in laten gaan dan de AOW-leeftijd. Ze realiseren zich niet dat eerder vaak ook betekent dat een groter deel van hun totale pensioen bij de Belastingdienst terechtkomt. Ze leggen vaak geen verband tussen hun pensioeninkomen en ander inkomen. En de belastingtechnische gevolgen voor bijvoorbeeld de loonheffing of toeslagen, hebben ze niet of te laat in de gaten. Een terugbetaling aan de Belastingdienst zien ze als ‘schade’ en als veroorzaker wijzen ze hun pensioenuitvoerder aan.

Eerst even terug naar het begrip keuzebegeleiding. Met ingang van de Wet toekomst pensioenen per 1 januari 2023 zijn pensioenuitvoerders verplicht om pensioendeelnemers adequaat te begeleiden bij het maken van keuzes. En daarvoor moeten ze een keuzeomgeving inrichten. Dit is geformuleerd als een open norm. Dat betekent dat pensioenuitvoerders ruimte krijgen om de grenzen op te zoeken. Lees ook het artikel Verken de grenzen – 3 aandachtspunten bij keuzebegeleiding. De AFM houdt toezicht op die open norm. Zo stelt de AFM onder meer dat pensioenuitvoerders informatie moeten inwinnen over het totale – ook ergens anders – opgebouwde pensioen, over de AOW en over de uitgaven om zo een beeld te krijgen van de financiële positie van deelnemers. Ook zouden pensioenuitvoerders uitgaven moeten inventariseren, zoals woonlasten na pensionering, aflossing van schulden en een eventuele alimentatieplicht.

Deze open norm geeft pensioenuitvoerders dus veel ruimte om deelnemers te begeleiden bij een weloverwogen keuze. Uitvoerders mogen veel én beschikken over veel gegevens, maar ze kennen niet het complete financiële plaatje van hun deelnemers. Welke toeslagen krijgen deelnemers, zijn ze alleen of hebben ze een partner (die wel/geen pensioen opbouwt), hebben ze een hypotheek of schulden, krijgen ze heffingskorting, hebben ze spaargeld of een erfenis? Allemaal financiële informatie die onmisbaar is voor een passend advies en die veel verder reikt dan puur pensioenadvies. Pensioenuitvoerders kunnen adviseren over het inkomen uit pensioen, maar ze zijn niet verantwoordelijk voor een compleet financieel advies op basis van het complete financiële plaatje van deelnemers. En daar wringt de schoen. Want dat is wél waar deelnemers behoefte aan hebben. Als zij bijvoorbeeld kiezen voor een bedrag ineens, dan kan de pensioenuitvoerder vertellen welk brutobedrag ze krijgen. Maar voor het nettobedrag en de belastingtechnische gevolgen zijn ze aangewezen op berekeningen van de Belastingdienst.

Terug naar het voorbeeld aan het begin. Een pensioendeelnemer die door de hoge inflatie krap bij kas zit, kiest voor een bedrag ineens. Het extra geld geeft de ruimte om de hoge energiekosten tijdelijk op te vangen. Maar als aan het begin van het nieuwe jaar de belastingaangifte komt, blijkt dat de deelnemer geld moet terugbetalen aan de Belastingdienst. Goede keuzebegeleiding op basis van het complete financiële plaatje had dit kunnen voorkomen. Daarom pleiten we voor een gezamenlijke aanpak van de financiële sector bij keuzebegeleiding, waarin de pensioensector en de Belastingdienst samen optrekken om een makkelijk vindbare én gebruiksvriendelijke tool te ontwikkelen. Een tool die deelnemers in staat stelt om zo precies mogelijk te bepalen hoeveel inkomen ze op welk moment ontvangen, hoeveel ze kwijt zijn en overhouden. En hoe ze daar met hun keuzes (en de keuzes die de pensioenuitvoerder voorstelt) invloed op kunnen uitoefenen. Zeker nu de inflatie de pan uitrijst, zou de overheid hier een rol in kunnen pakken. Bijvoorbeeld met een campagne die wijst op de (belastingtechnische) risico’s van een bedrag ineens. Goed om te weten: de Pensioenfederatie en de Belastingdienst zijn voortdurend met elkaar in gesprek over een gezamenlijke aanpak voor keuzebegeleiding.

Een concrete tool voor keuzebegeleiding, ontwikkeld door de financiële sector, is het hoogste ideaal. Tot het zo ver is, is er werk aan de winkel voor pensioenuitvoerders. Dat begint bij het vaststellen van hun ambitie en het leren kennen van de behoeftes van hun doelgroep. Een aantal pensioenuitvoerders is hiermee al gestart. Aan de hand van een uitgebreid doelgroeponderzoek richten zijn keuzebegeleiding in met als basis een digitaal platform. Ook kunnen deelnemers bellen met een pensioenconsulent. En als pensioendeelnemers vragen hebben die gaan over andere financiële gebeurtenissen dan pensioneren, dan kunnen ze terecht bij een financieel adviseur. De behoeftes van deelnemers zijn cruciaal om een adequate vorm van keuzebegeleiding te bieden.