Daytraden met je eigen pensioen? De (on)wenselijkheid van volledige transparantie in de flexibele premieregeling

In de flexibele premieregeling (fpr) hebben deelnemers straks ieder hun eigen afgescheiden ‘beleggingspot’, zonder onderlinge transfers en reserves – net als in huidige (Wvp) DC-regelingen. De kapitalen zijn collectief belegd, maar administratief ingericht alsof iedere deelnemer een eigen beleggingsrekening heeft. Deelnemers kunnen daarbij kiezen hoe er voor hen belegd wordt: bijvoorbeeld met meer of minder risico via een offensieve of defensieve lifecycle. Soms is er zelfs vrije fondskeuze. Als een deelnemer een beleggingskeuze maakt, doet hij dat op basis van informatie van de pensioenuitvoerder. Deze informatie kan de keuze sterk beïnvloeden. Een belangrijke variabele bij deze informatie is de actualiteit ervan. 

Vooropgesteld: het lijkt ons in het kader van transparantie wenselijk om alle mogelijke informatie voor deelnemers toegankelijk te maken. Maar uit onderzoek dat we deden blijkt dat het belangrijk is om informatie gelaagd aan te bieden. Zo kunnen zaken direct bij inloggen in een portaal worden getoond of in een diepere laag na meerdere keren klikken. Pensioenuitvoerders hebben zo een grote invloed op welke zaken meer of minder zichtbaar zijn, waardoor zij het gedrag van deelnemers ook kunnen nudgen (Thaler & Sunstein, 2008). Dat kan nuttig en nodig zijn als het gaat om het beleggingsgedrag:  particulieren hebben helaas geen goed track record rond (de timing van) beleggingskeuzes. Zij stappen vaak in als de beurs op een hoogtepunt staat, en presteren – zelfs zonder transactiekosten (Barber & Odean, 2000) – meestal slechter dan de index. Het is dus niet in het (langetermijn)belang van de deelnemer als hij door dagelijkse koersen meer geneigd is zijn pensioenbeleggingen regelmatig te wijzigen. 

Er is nog een – misschien wel belangrijkere – reden om deelnemers niet actief bloot te stellen aan dagkoersen. Mensen worden namelijk erg verdrietig van verliezen, doorgaans twee keer meer dan blij van winsten (Kahneman & Tversky, 1979). Deze ‘verliesaversie’ is een belangrijke verklaring waarom we als mensen doorgaans minder (beleggings)risico nemen dan goed voor ons is (Benartzi & Thaler, 1995). Want als je op zeer lange termijn kijkt, komen verliezen vrij weinig voor. Zo is er bijvoorbeeld sinds 1850 geen 20-jaars periode geweest waarbij Amerikaanse aandelen in waarde daalden. Maar als we naar kalenderjaren kijken, dan is de kans op een daling al 25% en op dagbasis zelfs 46%. Als de verliezen dan twee keer zo hard aankomen, houdt de dagelijks ‘refreshende’ deelnemer een naar gevoel over aan zijn beleggingen. Daardoor kiest hij mogelijk niet de bij hem passende mate van risico (Thaler, Tversky, Kahneman & Schwartz, 1997; Benartzi & Thaler, 1999).

Deelnemers kunnen naar een langere evaluatiehorizon worden genudged door de waarde van beleggingen niet te frequent te tonen en nadruk te leggen op de langetermijnrendementen, bijvoorbeeld sinds toetreding tot de regeling. Wij verwachten dat dit ook de acceptatie van en tevredenheid met de nieuwe regeling vergroot. Laagfrequente updates – jaarlijks of zelfs minder frequent – kunnen dus bijdragen aan een positieve klantbeleving, maar kunnen wel botsen met het uitgangspunt van transparantie (die bijvoorbeeld een twee- of driemaandelijkse update noodzakelijk maakt).

Het opgebouwde pensioenkapitaal krijg straks in de fpr een centrale rol en vormt de basis voor het pensioen. Terwijl de doelstelling van veel fondsen niet verandert: een (enigszins) stabiele pensioenuitkering. Om deze stabiliteit te garanderen, zijn obligaties en/of swaps met een hoge duration nodig die sterk meebewegen met de rente. Dat maakt de meest effectieve rente-afdekkingen (juist) bijzonder volatiel. Zo zien we in de grafieken bijvoorbeeld voor een 30-jarige hoe de verwachte pensioenuitkering en het kapitaal zich zou hebben ontwikkeld in de jaren 2000-2009 als zijn renterisico volledig was afgedekt. Hoewel de deelnemer voor zijn pensioen(uitkering) een relatief beperkt risico loopt – vier keer minder dan zijn leeftijdsgenoten zonder renteafdekking – krijgt hij bij het periodiek bekijken van zijn kapitaal een heel ander idee. De maandelijkse volatiliteit van zijn kapitaal is maar liefst 5%, en de maandelijkse rendementen bewegen tussen -39% en +130%.

Sturen op stabiele uitkeringen is in het belang van deelnemers, maar gaat gepaard met volatiele kapitalen. Voor de gemoedrust van deelnemers is het daarom wenselijk op de portal nooit het kapitaal te communiceren zonder de doorvertaling naar de verwachte uitkering. Die uitkering wordt idealiter ook als enige op de eerste laag getoond. Op de tweede laag kan dan het kapitaal worden getoond met een uitleg over de relatie tussen kapitaal en uitkering. Bijvoorbeeld via de ‘prijs van pensioen’: hoeveel (kapitaal) het kost om een pensioen van een euro per maand te kopen. Dan zal de 30-jarige deelnemer blij zijn als zijn verwachte uitkering met 1% stijgt door een rentestijging, in plaats van verbolgen over een 25% daling van zijn kapitaal.

Op eenzelfde wijze is het wenselijk om de verschillende fondsen en/of beleggingscategorieën in de eerste laag niet uit te splitsen[1]: diversificatie verlaagt het totaalrisico, maar verhoogt juist de kans dat één van de aparte fondsen een (zeer) negatief resultaat behaalt. Een deelnemer gaat erop vooruit als zijn drie fondsen een rendement maken van -6%, -4% en +15%, maar de verliesaverse deelnemer die deze fondsen apart evalueert zal hier niet blij mee zijn (Barberis, Huang & Thaler, 2006).

[1] In het kader van transparantie is het wel wenselijk in een diepere laag alle mogelijke informatie aan deelnemers te tonen

Binnen de flexibele premieregeling zijn er legio mogelijkheden om te communiceren met deelnemers over (veranderingen in) hun persoonlijke pensioenpot. Als we niet oppassen, kunnen deelnemers door een korte evaluatiehorizon en verlies-aversie verleid worden tot beleggingsbeslissingen die niet goed bij ze passen. Door een zorgvuldige presentatie van resultaten op een gelaagde manier kunnen deelnemers geholpen worden hun pensioenkapitaal als geheel te bekijken – met een lange evaluatie-horizon. Hiermee nudgen we deelnemers naar de beleggingskeuzes die in hun eigen belang zijn.